Cusco

Piştî rêwîtiyek pir xweş - nemaze ji bo Jana, ku bi saya Vomex û mezinahiya laşê wê yê piçûk pir xweş raza bû, ji bo Philip kursî hinekî kurt in - em serê sibê gihîştin Cuscoyê. Me di cih de ji bajar pir hez kir, ew bi çiyayan dorpêçkirî ye û ber bi çolan ve diherike - bi tevahî 700,000 şênî hene! Kuçe pir teng in, ji ber vê yekê otomobîl bi dijwarî nikarin derbas bibin, li her derê kevirên kevir û dîwarên kevn ên Inca hene. Û heke em difikirîn ku Valparaîso zirav û westayî ye, em li vir di 3400m de wekî din hatine fêr kirin. Wekî din, her tişt li vir bi gelek alayan bi minasebeta "Día de Cusco" û "Día de Perú" ya ku di dawiya Tîrmehê de pêk hat, hate xemilandin. Di roja yekem de em hinekî li ser Plaza de Armas û bazara bîranînan piçekî meşiyan heta ku Jana dîsa gêj û êşa zikê ket.

Dotira rojê me dîsa ji bo gera meşê ya belaş îmze kiribû, ku pir balkêş bû. Mixabin, Jana neçar ma ku nîvê rê veqete û vegere otêlê. Dûv re wê du rojên din bi giranî di nav nivînan de derbas kir, ji ber vê yekê Fîlîp pêşî li bajar bi tenê geriya. Cusco paytexta Împaratoriya Inca bû, ku ji başûrê Kolombiyayê di ser Ekvador, Perû û Bolîvyayê re heya bakurê Şîlî û Arjantînê dirêj dibû. Ji ber vê yekê li Cusco çend cihên girîng û abîdeyên Inca yên baş-parastî hene. Di heman demê de, Cusco tijî xwaringeh, qehwexane, dikanên bîranînan û meydanan e - ji ber vê yekê Philip bêzar nebû 😉 Şeklê bajêr ji hêla Înkayan ve bi hûrgulî hate plansaz kirin ku kanalên avê bikar tînin da ku puma - heywanê pîroz ê îroyîn û erd. Piştî ku Jana xwe hinekî baştir hîs kir, em çûn yek ji festîvalên kolanan ku êvarê li vir bi rêkûpêk pêk tê, hemî polên dibistanê cil û bergên xwe li xwe kirin û dansên kevneşopî yên cihêreng pêşkêş kirin.

Digel demek bêkêmasî, Jana roja Çarşemê bi tevahî hate sax kirin, roja ku me bilêtên xwe ji bo Machu Picchu ji berê de veqetandibû. Hallelujah, wekî din ew ê bi rastî xirab bibûya 😅 Serê sibê em bi mînîbusekê çûn rawestgeha trênê ya li Ollantaytambo, ji cihê ku bê guman trêna pir geştyarî ber bi gundê Machu Picchu ve diçû. Trên bi rastî xweş bû û di dema siwarbûnê de drama evînî ya pir şêrîn a ku tê gotin ku di serdema Inca de li Machu Picchu pêk hatiye, hate kirin. Digel vê yekê, me rêwîtiyek xweş derbas kir, dîmena ku me tê de ajot pir xweş bû, ji ber ku em gav bi gav diçûn nav daristana baranê. Ji gundê "Aguas Calientes" - bi îngilîzî "ava germ" ji ber kaniyên germ ên ku li vir bi saya volkanên ku niha vemirî ne - em bi rêberê xwe re, ku em pê keniyan kiribû, heta cihê navdar ê Înkayê geriyan. rê. Machu Picchu Quechua ye, tê wateya "çîyayê kevn" û li 2400 m ye. Otobus di nav girêkên mar ên teng de ber bi jor ve diçû. Machu Picchu ji bo Incasan wekî rûniştgehek havînê xizmet kir ji ber ku hewayek wê ji Cusco xweştir bû û bi rastî dîmenên bêhnfireh pêşkêşî dike. Wê demê jî, tenê kesên dewlemend û bedew dikaribûn debara vê luksê bikin, ji ber vê yekê bi giranî malbata padîşah û xizmetkarên wan û çend kahînan li vir dijiyan. Tevahiya tişt heya roja îro xwediyê hewayek mîstîk e, çiyayên derdorê bi heybet bilind in û di heman demê de di nav daristana baranê ya qelew de pir nerm xuya dikin. Me baş fehm dikir ku padîşah ji bo mala xwe ya betlaneyê cîh hilbijartibû. Her wiha Înkayan ew cih pir pîroz dihesibandin, ji ber ku li gor baweriya wan Xwedê di hemû hêmanên xwezayê de û bi taybetî jî li serê çiyayan “Apus” rûniştiye. Û li vir gelek ji wan hebûn. Rêbertiya me bi baweriya Încayan ku divê em demeke kurt rûnin, çavên xwe bigrin û tenê bala xwe bidin ba, roj û dengên derdora xwe bidin me. Dûv re em di nav wêranên bajêr re meşiyan, ku Inkayan dîsa mîmariya xwe ya sofîstîke nîşan dabûn. Kevir qismî bi axê hatine danîn, lê pir caran rasterast li ser hev, bi tevahî rast û bi qasê ku dîwaran heta îro gelek erdhejan li ber xwe dane. Hunermendek din ku Inca jêhatî bû û ya ku ew qas serfiraz kir çandinî bû. Ev ji hêla gelek eywanên kevirîn ên ku em dikarin ji jor ve heyrana wan bikin û yên ku ji hêla pergalek kanalek taybetî ya pêşkeftî ve hatî avdan de têne avdan - ku îro jî dixebite! Xelk di astronomiyê de jî pir jêhatî bûn û ji stêrkan, heyvê, birûskê, baranê û ya herî girîng jî ji rojê re îbadet dikirin. Li Machu Picchu jî perestgehek ku ji rojê re tê veqetandin heye. Ji ber ku bû nîvro, girseyên tirsnak ên tûrîstan berê xwe dabûn wir û em hema hema bi 3 lama û çend tûrîstên din re di dawiyê de tenê man. Piştî xatirxwestina rêberê xwe, em di nav daristanê de bi rê ketin ber bi Aguas Calientes ve û mixabin piçek lêdan - em êdî ji mêşhingivan re nebûn 😅 Dûv re em bi trênê vegeriyan, di nav de dawiya xweş a drama evînê, û mînîbus vegeriya Cuscoyê, li wir em westayî û kêfxweş ketin nav nivînan.

Roja din me xwest ku em ji nêz ve li malperên Inca yên li Cusco binêrin. Li ber deriyê parka neteweyî me Annel, rêberek geştiyar a ciwan a ku dikaribû HER TIŞTÎ ji me re vebêje, dît. Ji bilî 3 salên mecbûrî yên tûrîzmê, wê 5 salan antropolojî jî xwendibû û ansîklopediya meşê bû. Pêşî me serdana Sacsayhuaman kir, kompleksek mezin ku di heman demê de serokê Puma ya Cusco jî temsîl dike. Ew perestgehek mezin bû ku ji ber vê yekê hatibû çêkirin ku hemî mijarên Incas, ji her cûre gelan, cîhê têr hebe ku ji xwedayên Inca û her weha pûtên xwe yên takekesî biperizin. Piştî ku împaratoriya Inca bi domdarî mezin bû, perestgeha orîjînal pir piçûk bû. Pêşî em di nav tunelekek binerd re meşiyan, ku tê de belkî tevnek tevnvîs heye ku karîbû Înkayan tiştan ji peravê berbi Cuscoyê veguhezînin. Lêbelê, ji ber ku bi rastî nayê zanîn ka kîjan tunel ber bi ku ve diçe û lêkolînerên Perûyî ne xwediyê teknolojiya pêwîst in, piraniya rêyan nehatine keşfkirin. Tevî dirêjahiya wê ya kurt, tunel pir tarî bû, ji ber vê yekê hûn tenê dikarin riya xwe ya pêş de hîs bikin û ji me re eşkere kir ku çiqas dijwar e ku hûn di vê pergala tunelê de bêyî plansaziyek riya xwe bibînin. Sedema ku li vir lêkolînerên biyanî yên ku xwedan çavkaniyên darayî û teknîkî yên pêwîst in kêm in an jî tune ne, ji paşerojê tê. Mînakî, Zanîngeha Yale çend sal berê zêdetirî 2000 bermayiyên ji Machu Picchu ji bo mebestên lêkolînê birin Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê û heya roja îro ew venegerîne. Ji hingê ve, hukûmeta Perûyê hişyar e û tercîh dike ku her tiştî bixwe bikole, hetta ev tê vê wateyê ku ew pêşkeftinek baş nakin. Annel her weha diyar kir ku xezîneya efsanewî ya Încan a ku di hin fîlimên serpêhatiyê de tê xuyang kirin jî dibe ku li cîhek li jêr be - dibe ku em qet nizanin. Dûv re Annel çar avahî û pêkhateyên cihêreng ên ku ji fenomenên ezmanî yên mezin re hatine veqetandin nîşanî me da. Pêşî rûberek girover a mezin ku berê bi avê diçû û bi şev ezmanê stêrk mîna neynikek mezin vedikir. Dûv re zinarek bi rengê kesk û dîwarek zig-zag ku dişibihe birûskê. Di dawiyê de, dîwarek kevirê dora ku berê bircek bilind bû ku ji rojê re hatibû veqetandin. Li gel perestgehek heyvê ya têkildar, ku me neçû, 5 hêman ji nû ve hatin cem hev. Annel ji me re diyar kir ku Incas di bingeh de xwediyê hişmendiyek dualî bûn, her tişt lihevhatî bû û hevûdu temam dikir, wek destê rast û çep, mêr û jin, heyv û roj, bi tav re her gav gava ku bi ferdî lê tê temaşe kirin hêmana herî girîng tê hesibandin. Ji ber vê yekê, her weha guman tê hesibandin ku Incas ne tenê 3 lê 4 heywanên pîroz diperizin. Wekî ku berê jî hat hînbûn, mar ji bo cîhana binerd, puma ji bo erdê, kondor ji bo ezman û ji bilî vê jî çuçik ji bo stêrkan wekî peyamnêrê stêran. Lê heywanên din jî dihatin perizîn, ku ji şiklên ku di dîwaran de hatine xebitandin xuya dibûn. Di demên berê de ev belkî bi zêr û zîv hatibûn xemilandin, du metalên giranbiha yên ku Inca ji têra wan pirtir hebûn û belkî ew ji bo dagirkerên Spanyayê ew qas balkêş dikirin. Annel ji me re diyar kir ku çawa Spaniyan li ser şaristaniya pêşkeftî ya Incas bi ser ketin, ji ber ku Sacsayhuaman yek ji dîmenên şerên dijwar bû. Ji bilî hemû dîroka balkêş, kêfa xwe ji rê derneket, me destûr da ku em ji zinarekî ku berê ji zarokên Înca re xizmet dikir, dakevin xwarê.

Dûre me serdana yek ji cihên ku mirî lê hatine mûmyakirin kirin. Piştî wê, Annel yek ji wan cihan nîşanî me da ku ciwanên mêr di nav tiştên din de li ser jêhatîbûna xwe ya di çandinî û şer de hatine ceribandin. Teoriyek heye ku yên herî baş ji bo perwerdehiya bêtir ji Machu Picchu re hatine şandin, û ku tenê mezûnên herî serketî jinên "herî baş" distînin - yên ku bi jêhatîbûna taybetî di tevnvaniyê de têne diyar kirin. Dûv re em fêr bûn ku di heman demê de rêgezên pir primitivetir jî hene ji bo ewlekirina yekî bijartî wekî jin. Dikaribû tenê kartolekê bavêje, li serê wê bixista û jin ji hişê xwe biçûya, ku ev yek wek zewacê dihat hesibandin. Di dawiyê de, me serdana yek ji cihên bêhnvedanê kir ku bazirgan di seferên xwe yên dirêj de ji bo bêhnvedan û xwarinê serdana wan kirin. Ji ber ku Împaratoriya Înkayan ew qas berfireh bû û dîsa jî hemû gelan li Saksaywamanê ji pûtên xwe re diperizîn û bazirganî jî di navbera herêmên dûr de pêk dihat, bê guman cihên bêhnvedanê yên weha pir populer bûn. Her wiha bîreke ku bi tam nayê ravekirin ava xwe ji ku tê jî hebû. Çemê nêzîk bi piranî hişk e. Tê texmînkirin ku kevirê taybetî yê ku bîr jê hatiye çêkirin dikare ava demsala baranê hilîne û di demsala ziwa de berde. Ji çavkaniyek hevpar ku temsîla Xwedayê yekane yê afirandinê dike, du çavkanî derdikevin ku nêr û mê temsîl dikin. Berê dihate hizirkirin ku ger jin û mêr bi destekî xwe avê vexwin, dê paşerojeke wan a dewlemend hebe. Di dawiyê de, em ajotin ber "Mesîsê spî" yê bi heybet, ku ji hêla niştecîhên Ereb ve hatî bexşandin da ku Cusceños di berjewendiyê de bimîne. Ew li ser bajêr bilind dibe û ji bo parastina niştecîhan destên xwe dirêj dike. Dûv re em bi serê xwe ve çûn malê, ji ber vê yekê gelek demjimêr bi spanî li ser şaristaniya pêşkeftî ya Incas pir westiyayî bû 😄

Dotira rojê me li hev kiribû ku em dîsa bi Annel re bicivin da ku em biçin serdana perestgeha herî girîng a Incas, Qorikancha li Cusco. Ev jî ji bo 5 hêmanên ezmanan, bi giraniya sereke li ser rojê, ji ber vê yekê jê re perestgeha rojê jî tê gotin. Piştî ku Spanî di sala 1532 de gihîştin Cajamarca ya li bakurê Peruyê, padîşahê Inca Atahualpa girtin û salek şûnda ew îdam kirin. Bi vî awayî paşketina Împaratoriya Inca hêdî hêdî dest pê kir û Spaniyan hewl da ku baweriya xiristiyan saz bikin. Ji ber vê yekê hûn dikarin li seranserê Cusco û her weha li Perestgeha Rojê bibînin ku çawa avahiyên kolonyal bi tenê li ser dîwarên Inca hatine danîn. Ji ber vê yekê me nikarîbû ji nihêrîna hin tabloyên pir katolîk ên ku bi taybetî ji bo Incasan hatine kişandin ku vê olê hundurîn bikin, dûr bixin. Dewleta Înkayan hat rûxandin, lê çanda Încayan heta roja îro maye.

Me roja xwe ya paşîn pir rihet li muzexaneyekê derbas kir û dûv re li xwaringeha xweya nû vedîtin, li wir me bi tenê di nav Peruyan de bi 2 euroyan têr xwar. Piştî nîvro em çûn rêwîtiya xweya otobusê ya dirêj, paşê em çûn bajarokê piçûk ê Nasca, ku hûn dikarin ji hewayê xetên nepenî temaşe bikin.