San Pedro de Atacama

Kayqa ñuqamanta (Judith) huk post personal kanqa, chaymi excepcionalmente qillqachkani ñuqapa perspectivaymanta. San Pedro de Atacama Chile suyupi qhipa kaq destinoyku, kay viajepaq lista prioridadniypi alto karqa. Chay lugarqa Atacama ch’inneqpi askha escénicamente kusichiq puntokunaq basenmi, sut’inmi, ch’askayoq hanaq pachata qhawanapaqpas allinmi, Atacama ch’inneqqa kay pachapi aswan ch’aki ch’inneq kasqanraykun yaqa sapa kuti mana phuyuyoq hanaq pachayoq.
Hinaspa, San Pedro de Atacama llaqtaman chayasqayku qhepallaman, repararqani taytay sinchi mana allinta ruwashasqanmanta, chaymi manaña suyakuy kanchu octubre killapi sapa kuti viajeyku tukukusqan qhepaman hukmanta rikuyta atisqaykumanta. Yaqapaschá aswan semanakuna otaq pisi killakuna tapukuy, manaña pipas chayta allinta willayta atinmanchu chaypas. Ripuqtiykuqa yacharqaykuñan taytay onqosqa kashasqanmanta. Paywan, wakin aylluywan ima rimarqayku sichus rinaykuraq icha manachu chaymanta taytaypa kutichisqanqa ancha sut’i karqan rinaykumanta manataq kutimunaykumanta aswan mana allin sientekuqtin. Chaywanpas kunan saqenanchispaq otaq hinalla ruwananchispaq decidiyqa mana creenapaq hinan ñoqapaqqa sasa karqan. Qhepaman yuyarispaqa, ¿pesapakuymanchu taytayta mana hukmanta rikusqaymanta, yachaspapas aswan karuta viajananchista? Mamay willawasqan qhepallamanmi huk kaqllata yacharqani: Atacama ch’inneqpi ch’askakuna hunt’a hanaq pachapi taytayta fotota horqoyta anchata munarqani. Mana taytayllachu hatun fan astronomía nisqamanta, chiqaptaqa pay kikin Chileman riyta yuyaykusqa hinallataq Atacama ch’inneq ch’uya hanaq pachayoq cheqaqtapuni huknin aswan importante destino karqan. Chaymi tantearurqaniku chaylla astronomía nisqa puriyta reservanaykupaq, chaymantañataqmi tukuy imatapas tantearurqaniku. Qatiqnin punchawkunapim mamaywan kimsa wawqiykunawan rimarqani, chaymi anchata yanapawarqa mana ancha karupi tarikunaypaq. Hinaspa llapallanku yapamanta niwarqaku allinmi, imaña tanteaspapas. Ñañaymi yanapawarqa huk viajeman riy allinchu icha mana allinchu icha manachu chayta pruebanaypaq. Chaytan ruwarqayku hinaspan repararqani allin kasqanmanta ñoqapaq hinallataq al mismo tiempo llakisqa kayta atiyman hinaspa yuyaykuyman taytaypi hinallataq wakin familiaypi hinallataq chaninchayman kaypi rikusqaykutapas experimentasqaykutapas. Hinaspa chaynata kunankamapas hinalla ruwasaqku. Taytaypaqpas; imaraykuchus paytan hap’iyku kaypi kasqaykumanta agradecekunaykupaq, huch’uychaymantapacha viajayta yachachiwasqanmantapacha. Hinaspa chaymi Sebastianpas paymanta indirectamente chaskirqa, ñuqapas chaywan infectasqayrayku.

Chaymi kunankama viajanaykupaq decidisqaykurayku, kaypi hukmanta hamun normal viaje informe. San Pedro de Atacama llaqtaqa ancha uchuy llaqtam, chaypim tukuy runa chiqaptapuni turismomanta kawsanku. Hatun callepi, chaymi zona peatonal, huknin operador turístico hukninta qatin, chaytaqa restaurantekuna, yuyarinapaq tiendakunallam harkanku. Ichaqa chaypiqa ancha allinmi sientekurqayku - polvoyoq callekuna, t’urumanta wasikunapas huk especial encantoyoqmi, San Pedro de Atacama llaqtataqmi wakin kutipiqa Sudaméricapi aswan seguro kananpaq qhawarikun. Nitaqmi achka calle allqukunapas kay allin yuyaytaqa puyuyachiyta atinkuchu (hinallataqmi asikuspa ninku "San Perro de Atacama"; perro = allqu). Ichaqa, chay sitioqa ancha chaninniyuqtaqmi - manam 6 tourkunapaq 300€ masnin sapa runapaqchu pagarqaniku, chaynallataqmi mana yuyaypichu huk paquete tisyukunata yaqa 10€ qullqipaq rantirqaniku (yuyarqanim 900 pesos nisqanmanta, chaytam piensarqani 1manta pisilla kasqanmanta € plausible, ichaqa 9000 pesos kasqanmantam lluqsirqa). Ñoqaykupa qhawarisqaykuman hinaqa, chay tourkunaqa llapanmi qolqepaq valerqan. Ñawpaqpi willasqanchis hina, ch’askakunata qhawaspa puriywanmi qallarirqayku. Chaypaqmi llaqtamanta qarqorqayku, chaypin huk ch’askakunamanta yachaq runa ñawpaqta ñawiwan qhawachiwarqanku wakin ch’askakunata. Chaymantataq iskay telescopiokuna churasqa kasqanwan iskay kinsa ch’askakunatawan ch’askakunatawan rikuchiwarqanku. Chayraqmi mancharikuyta qallaykurqani, quyllurkuna huntasqa hanaq pachata fotota hurquyta anchata munaspay, celularniykutapas ama hurqunaykupaq niwarqakuchu, chaynapi tutayaqman aswan allinta yachapakunaykupaq. Tukuyninpiqa, tripodeyta churayta atirqayku, iskay kimsa fotokunatataq hurquyta atirqayku - ichaqa mana kaypi rakisaqchu, taytaypaq hurqusqaykurayku.
Paqaristinmi iskay tourkunata directamente ruwarqayku. Tutamanta ñawpaqtaqa wakin petroglifokunamanmi carropi rirqayku, chaykunaqa wasi uywakunatan representarqan guanacos nisqakunata, llamas nisqakunatapas, ichaqa monokunatapas cocodrilokunatapas, ejemplopaq, kaypi mana kanchu, chay tiempopiqa viajemantallan reqsisqa karqanku. Chay petroglifos nisqapiqa karqantaqmi huk desayuno, chaytan ruwarqanku choferwan guiawan, sumaq baguettewan, uhu revueltowan, aguacatewan ima. Chay qhepamanmi carropi rirqayku Arco Iris wayq’oman (Valle de Arcoíris) chaypin kashasqa qaqakuna tukuy imaymana colorniyoq, astawanqa puka, verde, yana, yuraq. Chaypin ancha samasqa senderismoman rirqayku, chaymi anchata gustawarqanku. Kay ñawpaq p’unchawpiqa manan qatiq p’unchaykuna hinachu altoman purirqayku, yaqa 3200m nisqapitaqmi kasharayku. Ñanpiqa rikurqaykutaqmi llamakunata, asnukunata, guanacostapas. Kaypiqa yachallarqanchiktaqmi llamakunaqa uywasqa guanacos kasqankuta, alpacakunapas uywasqa vicuñas kasqankuta.
Chay alojamientopi pisi tiempo samarisqayku qhepamanmi tardeta carropi rirqayku Killa wayq’oman (Valle de la Luna). Chaypin huk rit’i dunaman wicharqayku, chaytan sasachakurqani huk huch’uy asma ataqueyoq kasqayrayku (sospechani rit’imanta ñut’umantawan kasqanmanta, chaymi kunankama sapallan asma ataque karqani), chaymi huk chhikanta usqhaylla ruwanayku karqan qutuwan qhipakuy. Ichaqa chaytan atirqayku, hinaspan dunamanta qhawarispa kusisqa karqayku manaraq carropi purishaspayku, wayq’opi purishaspapas. Rit’i dunakuna, kachi formacionkuna, killaman rikch’akuq allpakuna ima chaqrusqa kasqanqa ancha admirakuypaqmi karqa. Chay qhepamanmi chay tourta aparqayku huk "huch'uy" qhawana wasiman, chaypin cocteles nisqakunata, t'antakunatapas haywarqanku. Hinallataqmi pisco q’achutapas mikhurqayku, chaymantapas anchatan kusikurqayku. Tukuyninpiqa aswan alto qhawanaman rirqayku, chaymantataq Valle de la Luna nisqa patapi inti chinkaykuyta qhawarqayku.
Kay sumaq punchawmanta qipa punchawta qallarirqayku yaqa 6 a.m. qatiqnin puriypaq Piedras Rojas llaqtaman. Ñawpaq kaq sayasqaykuqa karqan Trópico del Capricornio nisqapin, chaypin ñawpaq p’unchay hina sumaq desayunota chaskirqayku. Chaymantataq carropi rirqayku Piedras Rojas (puka rumikuna) nisqaman, 4000m alturapi. Chaypin ruwarqayku pisi senderismota yaqa 40 minuto chayman kutispa, ichaqa ancha pisilla ritmopi altitudrayku. Chaypin suyawasharqanku huk admirakuypaq paisaje puka rumikunallamanta, ch’uya lagunamanta, nina rawraykunamantawan, chaykunan unupi rikukun. Chaymantapas rikurqaykutaqmi grupoykupi kaq Brasil nacionmanta casarasqakuna casarakunankupaq mañakusqankuta, chayta chaskisqanku qhepamanmi llapayku kusisqa t’aqllakurqayku. Chaymantaqa aswan altomanraqmi carropi rirqayku 4300m nisqaman, chaypim iskay lagunakunata watukurqaniku, chay lagunakunataqa yapamantam volcánico nisqa paisajekunawan muyurisqa karqaku. Altitudpi anchata purisqayku qhepamanmi almuerzopaq tiempo karqan, chaytaqa maypipas mana maypipas chawpipin mikhurqayku. Chaypaqmi guiaykupas choferniykupas ensaladata, verdurakunata, wallpatapas haywariwarqanku, sumaqmi karqan kay almuerzota naturalezapi kusikuy. Kayta tukuruspaqa huk punchawpaqña allin huntasqa programata ruwarqayku huk último paradata Laguna Chaxa nisqapi Salar de Atacama nisqapi. Chaypin rikurqayku wakin flamencos unupi qhawarikushaqta. Chaypi ancha ruphay kasqanrayku, anchataña experimentasqaykurayku, yaqa 15 minutomanta wakmanta puriptiykuqa, mana llakisqachu karqayku, ancha sumaq qhipa sayay kaptinpas.
Paqaristinmi aswan ñawpaqtaraq qallarirqayku, imaraykuchus 4.30 a.m. Chaymanqa tutamantanmi rinki imaraykuchus chaypiqa géiseres nisqakunan aswanta llank’anku. Tatio géiser nisqakunaqa 4300m nisqapi aswan hatun géiser nisqa pampam, pachantinpi kimsa kaq hatunmi, uralan hemisferio nisqapipas aswan hatunmi. Ichaqa kay pachaqa ancha chiri - chaypi kachkaptiykuqa -6°C karqan. Kaypaqmi rantirqayku q’uñi suéteres alpaca nisqakunata hinaspan llapanpi 6 capas p’achawan, guanteswan sombrerowan ima, allinta aguantanapaq hina karqan, aswan q’oñi guantesniykutapas munasunman karqan chaypas. Chay géiser campoqa totalmente admirakuypaqmi tarirqayku. Chaypi manaña ancha alto géiser nisqakuna kanchu chaypas, cheqaq unaytan hukninta qhawayta atirqayku. Islandiamanta yachasqa karqayku fotota hurquspa allin ratota suyanaykipaq, ichaqa kaypiqa aswan facilmi karqa. Hinaspapas imaynatas askha huch’uy géisers, fumaroles nisqakunapas achikyamuqtinmi vapor hina lloqsimurqanku, chaymi ancha admirakunapaq karqan. Chirita aguantayqa anchatam gustarqasunki. Chaymantataq carroykupi sumaq qhawarinaman rirqayku, chaypin hukmanta desayunarqayku, ichaqa kay kutipiqa mana uhu ch’aqchusqa. Tapukurqaykutaqmi sichus altura kasqanrayku manaña uhukuna rawk’asqañachu kanman nispa. Ichaqa mana uhu chaqrusqa kashaqtinpas, ancha sumaqmi karqan kay qhawariywan desayunayqa. Kutispaykuqa rikurqayku iskay kinsa flamencokunata, cactus nisqakunatawan, ichaqa San Pedro de Atacama llaqtaman kutirqayku yaqa 11 a.m., chaypin puñuyta hap’irqayku, tukuy impresionkuna qhepamantaq p’unchayta tukurqayku samarispa.
Paqaristinmi San Pedro de Atacama llaqtapi qhepa kaq organizasqa tourniyku karqan. Ichaqa kayqa tardellapim karqa, chaymi aswan unayta puñuyta atirqaniku hinaspam manaraq puriy qallarichkaptin hukniray chunniq qurakunamanta ruwasqa sumaq saboryuq sumaq heladota hapiq kayku. Chaymantaqa chay puriytaqa Hugo pusaq, Hugo choferpas ruwarqanku - Hugoswan iskay puriykunapiña Mendoza llaqtapi participasqaykurayku, allin makipi kasqaykumanta yuyaykurqayku. Hugos nisqakunaqa ñawpaqtaqa Céjar, Piedra lagunakunamanmi pusawarqanku, chaykunapas Salar de Atacama nisqapin kashan. Kunanqa Céjar Laguna nisqa pachamama waqaychasqa kaptinpas, Piedra Laguna nisqapim nadayta atinki. Utaq aswan allinqa, chaypiqa kuyuriwaqmi, kachi ancha hatun kasqanrayku, chaymi mana urayman yaykuyta atiwaqchu. Chaypiqa unuqa ancha chiri 10-15°C nisqapi, ichaqa kusikuypaqmi chayqa mana ni imapipas llakichiwarqankuchu. Ñuqaqa tarirqanim huk rato manchakuypaq chayna flotar ichaqa, astawanraqmi ancha sasa chakiykikunata kutiy urayman hinaspa lagunapi huk repisa karqan maypichus qonqayllamanta ancha ukhuman chayarqan mana aguantayta atispa. Chaymi aswan allinta qhawarirqani chay llañu pampapi qhepakuyta, hinaspan Sebastian yanapawananpaq saqerqani huk chhikanta ayqenaypaq. Sebastianqapas huk chhikanta nadayta munarqan, chayqa manan chhayna facilchu karqan chay flotabilidad nisqa kasqanrayku, aswan ukhu unupipas aswan unaytan kuyurirqan. Chayqa ancha kusikuypaqmi karqa, manam qaraykupi achka kachillatachu saqiwarqaku, aswanqa filoyuq kantuyuq rumikunaraykum iskay kimsa k’irisqa karqaku; Sebastianqa piernanta raspaykuptinmi iskay kimsa kutita chakiyta kuchurqani. Suertepaqmi guia Hugoqa yesokunata hap’irqan, chaywanmi chakiyta hampiyman kachita mayllakuspay. Nadaspa allinta samarispaykutaqmi carroykupi rirqayku Ojos de Salar (Ing.: Kachi sartenpa ñawinkuna) nisqaman, iskay hatun unu hunt’asqa t’oqokunaq kasqan, chaypin mana llapanpichu sut’i rikukun imayna hamusqankuta. Ichaqa fotokuna horqonapaqmi allin karqan, unupi sumaq reflexionkuna kasqanrayku. Chay puriy tukukuptinqa chunniqpa chawpinpim estacionarqaniku hinaspam yapamanta t’antakunawan pisco q’achukunawan mikurqaniku, ichaqa kay kutipiqa manam harkakurqanikuchu hinaspam sapakama kimsa pisco q’achukunata upyarqaniku. Manan pipas munanchu tukukuypi wikch'usqa kananta...
Tukuy puriykunamanta qhipaman huk qhipa p’unchawta San Pedro de Atacama llaqtapi ruwarqayku, chaytataq mana sasachakuspalla hap’iyta munarqayku. Mana samaspa paqarinmanta, chay propiedadmanta urqu bicicletata prestakuspayku llaqtapa hawallanpi Wañuy Valleman rinaykupaq yuyaykurqayku. Shinapash kay pandemiamanta pachaka mana kutin kicharishkachu, chaytami kay samarina wasipak dueñopas rikuchiwanchik. Imaynaña kaqtinpas chayman rinaykupaqmi yuyaykurqayku, hawamantapas qhawarinaykupaq. Huk chikan campota rikurqayku; Orqo bicicletapi grava ñankuna patapi puriyqa aswan kusikunapaqmi karqan. Llaqtaman kutispaykuqa sumaq baguettewan jugowan ima sumaq francés café nisqapi samarirqayku. Chaymantaqa qhipa chile pesoykuta pendientekunapi, musuq papa jugopi, granola barkunapi ima gastarqayku, qhipantin p’unchaw Bolivia llaqtaman riyta munasqaykumanjina. Ch’isiyaqmi huk experienciata ruwayta munarqayku, chaytan Siu Chile nacionpaq recomendawarqanku, chaymi karqan Terremoto (Ing.: Pacha kuyuy) ukyay. Kayqa yuraq vinomanta, piña heladomanta, granadinamanta ima ruwasqa upyana. Chaymi yuyarichiwarqaku achka Mud Punch nisqamanta hinaspam piensarqaniku allin sumaq kasqanmanta hinaspapas manam suyasqaykuman hinachu machasqa hina tarikurqaniku Siuspa advertencian qipata.
Terremoto kaptinpas temprano puñuyta munarqaniku, paqaristin Bolivia suyupi Uyuni llaqtaman 4am autobuspi hapiyta munasqaykurayku. Alojamientoykupi tapurqayku sichus kay temprano horapi taxita organizawasunmanchu nispa, dueñontaq niwarqanku taxiqa ancha chaninniyoqmi kay horapi, chaymi puriyta atiykuman. Rutaqa manan chay hina karuchu karqan yaqa 15-20 minutokunapi hinaspan purirqayku chayman chayanaykupaq. Ichaqa mana chayqa manan hayk’aqpas kay kutipiqa Sudaméricapiqa purisunmanchu seguridadrayku. Ichaqa San Pedro de Atacama llaqtaqa ancha segurochá kashan, chaymi mana sasachakuychu, chaytan niwarqanku alojamientoykupa dueñon. Hinaspa chayna, 3:15 a.m., San Pedro de Atacama llaqtapa callenkunapi purispayku mana calle allqukunapas llakichiwarqakuchu, chaymi autobuskunapa sayananman allinta chayaspayku Bolivia llaqtaman rirqaniku.