Liimaa – kan magaalaa

"Liimaan juggernaut xuraa'aa fi balaa qabuu fi nagaadhaan bira darbuu dandeessudha." Ibsa akkasii irra deddeebi’ee dhaga’ee ture, kan kun irra caalaa muuxannoo bara 80 fi 90 irratti kan hundaa’e ture. Dhugaa dubbachuuf, yaadni jalqabaa waan sana keessaa muraasa kan mirkaneessu fakkaata ture. Daqiiqaawwan 90n dhumaa Piskoo irraa otobusii deemnu, dhiphina tiraafikaa dhuma hin qabne kan naannoo magaalaa duwwaa taʼeen marfame keessatti qofa jechuun ni dandaʼama. Garuu haala tiraafikaa balaa guddaa geessisu, qilleensa xuraa'aa fi gammoojjii konkiriitii monotonous ta'een alatti magaalaan kun waan baay'ee qabdi.

Yeroo tokko Miraflores, kutaa hype fi naannoo mana jireenyaa Lima keessatti mirga guddaa qabu keessaa tokko keessatti, jalqaba daandii daldalaa baayyee hawwataa ta'een gara qarqara galaanaa gadi bu'uun Parque Kennedy keessa deemne. Paarkiin Keeneedii waan addaa addatti nu hawwate dhiyeessa: sareewwan kudhanootaan lakkaa'aman as jiraatu. Jalqaba irratti abbootii qabeenyaa gurguddoon achitti akka gadhiifaman ifaadha, amma garuu ummanni kun qaama magaalattii ta'ee gosa hawwataa ta'ee jira.Bineensonni gaarii fakkaatu, bakka hundatti bakki nyaataa fi bishaan itti kuufamu jira. Baayyee nama kofalchiisa. Galaana bira yoo geenyu, cirrachi Miraflores daandii qarqara galaanaa bishaan gadiitti fiigu suuraa dinqisiisaa ta'e ni mul'isa. Paayileetota paragliding qilleensa keessa naanna'an, isaanis balalii tandem ni dhiyeessu. Paanooramaan adda ta'uun isaa hin oolu.

Kan nama dhibu galgala sana wanti tokko garaa Bettina baayyee rukutee, guyyaa 2ffaatti yeroof ofuma kootiin ka'e. Dhaabbata jalqabaa, kompileeksii mana qulqullummaa Inkaa "Huaca Pucllana", kan magaalattii gidduutti argamu fi hoteela keenya irraa daqiiqaa 15 qofa deemuun. Haa ta’u malee, kaffaltiin seensaa xiqqaa ta’een gammachuun ani argadhe yeroo gabaabaaf ture, sababiin isaas akkuma bakka sanatti seeneen namni michuu ta’e tokko natti dhiyaatee, daawwannaan sun daawwannaa qajeelfamaan qofa akka danda’amuu fi akka siif hin hayyamamne naaf ibse kophaa kee naanna'uu . Peeruu keessatti "bal'inaan" akkasii seensa irratti si dhorkamee yoo xiqqaate sa'aatii tokko fudhattee waan xiqqoo arguu fi waan baay'ee akka barattu kan hayyamameef yeroo kudhaffaa ture. Dhaabbaticha arguu baayʼee waanan barbaadeef, ammas rasaasa sana ciniinee saʼaatii tokkoof qajeelcha tokko duubaan deemuun qaba ture. Amma Ispeen koo ammas walqunnamtiidhaaf gaarii waan taʼeef, waaʼee kanaa maal akkan yaadu itti ibse. Mul'ataan dhugumatti turistoonni (akkasumas ykn irra caalaa Ameerikaa Kibbaa) wantoota balleessuu ykn biifachuu irratti rakkoo qabu - waan hin amanne!

Sana booda «Metrobus» fudhannee gara giddu galeessaatti deemne. Sirni Metrobus waan guddaadha. Awtoobisoonni kun kibba irraa gara kaabaatti (ykn faallaa kanaatiin) daandii addaa daandii bilisaa magaalattii gidduutti hojjetu. Buufatni kunneen riqicha irraa kan dhaqqabamudha. Wantoonni kun saffisaan waan ta'aniif konkolaataan dhiphina tiraafikaa bira darbanii waan deemaniif, garuu haala suukaneessaa ta'een kan walitti qabaman yoo ta'u, hanga ammaatti magaalattii keessa siiqqee tokko qofatu jira. Kanaaf yeroo gabaabaa keessatti fi qaamaan wal qunnamtii baay'een giddu galeessa sana keessa ture. Sun waan hamaa miti, sababiin isaas ummanni akka waliigalaatti baayyee kabajamaa waan ta'eef haalli jirus tasumaa nama hin aarsu. Asitti haala wal fakkaatu tilmaamuun hin barbaadu... Giddugala daldalaa sana keessa sa'aatii lama gaarii naanna'ee gara Plaazaa Saan Maartiin baayyee bareedaa ta'ettin deeme. Magaalaan si dadhabsiisa. Qilleensi xuraa'aa, boombiin dhaabbataa fi daandii hunda qaxxaamuruun qabsoodha. Gama biraatiin, hamma giddugala seenaa sanatti dhihaattanitti ijaarsa bareedaa fi hawwataa ta'e hedduu argatta. Bataskaanota akkaataa Faransaayii, gamoolee gurguddoo aartii deekoo fi caasaa siidaa hedduu.

Aadde Berger gara waaree boodaatti deebi'ee waan gaarii itti dhaga'ameef, qilleensa qulqulluu xiqqoo yoo gaarii ta'e gaarii ta'a jettee yaadde. Hayyee, qilleensi qulqulluun Liimaatti waan akkasii ta’us, gara galaanaatti deebi’ee gara galma daldalaa baay’ee miidhagaa ta’etti, sirriitti cirracha irratti dalga Paasifikii ilaaluun deemne. Achirraa taaksii fudhannee gara naannoo xiqqoo kibbaatti argamu Barranco jedhamutti deemne. Duraan gadi fiige, kun luqqisii dhugaati. Manneen durii babbareedoo hedduun haaromfamanii fi amma kaffee fi mana dhugaatii mijataa, iddoowwan biqiltuu, lafa paarkii fi bakka ilaalcha ajaa'ibaa galaana ilaalu of keessaa qabu. Filannoon mana nyaataa baayyee guddaa fi bareedaa irraa kaasee hanga baayyee xiqqaatti kan hin dhumne fakkaata. Baayʼee waan nutti toleef, galgala itti aanutti deebiʼuuf murteessine.

Guyyaa dhumaatiif jalqaba irratti waan addaa karoorfannee turre «Callao Monumental». Callao dhugumatti magaalaa mataa isheetiin kan taatee fi buufata doonii fi buufata xiyyaaraa Liimaa kan qabdu yoo taatu, akkasumas daldala yakkaa fi qoricha sammuu namaa hadoochu Lima keessaa harka guddaa kan qabdu yoo ta'u yeroo dheeraaf akka naannoo deemuun hin danda'amneetti ilaalama turte. Kan nama dhibu, kun ammallee kutaa guddaa magaalaa kanaatiif dhugaadha, garuu jalqabsiistonni, artistoonni fi namoonni siyaasaa pirojektii naannoo buufata doonii kanaa jalqabaniiru, haala kanaan waggoota dhiyoo asitti daandii baay’ee jazzed up ta’eera. Ijaarsi gamoo booda deebi’ee kan hojjetamaa jiru yoo ta’u, caasaan seena qabeessa ta’e kun ulfina haaraatiin ibsaa jira. Galmawwan, kaffeewwan, manneen nyaataa fi keessumaa suuraawwan murals gurguddoo. Daawwannaan kun gatii akka qabu beekamaadha. Haa ta'u malee, taaksiidhaan achi deemuu qabda, sababiin isaas karaa gara Callao Monumental deemnu naannoowwan silaa achitti naanna'uuf si'a lama yaadu qaxxaamurree turre - guyyaa illee.

Sana booda giddugala seena qabeessa sana keessa naanna'aa turre. Naannoo Plaza de las Armas (eeyyee, dhuguma Ameerikaa Kibbaa keessatti bakka hundatti jechuun ni danda'ama akkas jedhaman...), naannoowwan miilaan deeman hedduun uumamaniiru, kunis turtiin sun dhuguma nama gammachiisa. Kaatediraalli Liimaa daawwachuu kan qabu yoo ta'u hunda caalaa daawwannaa qajeelfama malee daawwachuu dandeessu! Sana booda gara Mercado Central deemne, kunis gabaa hanga ammaatti argine hunda caalaa yaada baayyee sirrii ta'e kan uumu yoo ta'u agarsiisni fooniis nyaata nama hawwata. Akka encore fi bizarreness xiqqootti, Chinatown xiqqaan itti aanee dhufe, jeequmsaa fi jeequmsa gidduutti soorata noodeelii. Dhumarratti, wanti hanqate ilaalcha waliigalaa qofa ture, kunis tulluu giddu galeessa duuba jiru Cerro San Cristobal irraa argachuun ni dandaʼama. Waggaa 2 dura jechuun ni danda’ama otoobisii turistii damee lamaa kallattiin gara fuulduraatti qajeelee bakka dhukaasaa (!) irratti bu’ee booda (madaallii: 10 du’anii 40 ol miidhamaniiru), kana booda otoobisoonni gaara kana ol ba’uun hin hayyamamu. Kanaaf konkolaachisaa taaksii tokko amansiisnee akka achi ol nu geessu. Mul'ata guddaa, sababa awwaaraatiin dursee ilaaluu hin qabu garuu ammas iddoo guddaa. Konkolaachisaan taaksii keenya Maariyoo Enrikeenis akkas jedhee yaade, inni akka tasaa suuraa kaasuun gammachuu argate, akkasumas nu waliin suuraa ka'uu barbaade. Haati saree fi ijoolleen saree lamas nyaata saree Beettina yeroo hunda mi'a harkaa ishee keessaa baattee deemtutti gammadaniiru.

Gidduu kana hariiroon michoomaa Maariiyoo Enrikee waliin uumamee ture amma waa'ee isaa, maatii isaa fi guyyaa sana guyyaa dhaloota isaa waggaa 65ffaa akka kabaju hunda beekna, kunis waraqaa eenyummaa isaatiin nuuf mirkaneesse. Bittaa daqiiqaa dhumaa "Inka-Market" keessatti godhames gara affeerraa ta'ee kan guddate yoo ta'u dubartoonni Peeruu baay'ee bareedduu fi gammadoo ta'an lamaan nutti gammaduu isaanii ifaadha - akkasumas bittaa keenyaan akka gammadan beekamaadha.

Akkasumas osoo hin beekin torban sadan xumuramuutti waan jiraniif reefuu gara Rippabiliika Doominiikaa deemaa jirra, achitti halkan biraa balalii kallattiin gara Zurichatti geessu yaabbachuuf halkan biraa dabarsina. Waan baay’ee argineerra, mudannees ramaduun rakkisaa ta’us, xiiqiin ardii hawwataa kanaaf, aadaa adda addaa ishee fi hunda caalaa jiraattota ishee caalaatti boba’uun isaa hin oolu. Ammallee Ameerikaa Kibbaatti waan baay'ee argachuu qabnu!Qabiyyee