19/09/2018 - "Sparky", kiwi a ɔwɔ nan biako

Wɔatintim: 08.10.2018

Anadwo a wɔtraa Silverdale no akyi no, wɔde akwantu a ɛkɔɔ so kɔɔ mpɔtam a ɛso sen biara wɔ Northland no mu: Whangarei. Yɛkɔɔ kurow no mu dedaw wɔ November afe a etwaam no mu - nkae pii too yɛn tirim...

... Wɔ "Abbey Caves" mu no yenyaa yɛn abodan mu akwantu a edi kan ... Ɛha na yehuu anigye a ɛwɔ akwantu mu. Na "Mount Manaia" ne "Mangawhai Cliff Walk" no ama ayɛ dɛ ama yɛn... Wɔ "Kiwi North" mu no yehuu yɛn kiwi a edi kan wɔ anadwo fie hɔ... Na kwae mu no yehuu "Kauri" nnua akɛse no. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .

Ɛyɛ anigye sɛ woasan aba bio. :) Wɔ mmeae pii a wobɛhwɛ akyi no, kurow no hyerɛn wɔ nsraban ahorow pii a wontua hwee, na ɛmaa yɛn akwantu ho sikasɛm mu ahotɔ. Anadwo a yɛtraa “Reotahi Bay” no kɔɔ so yɛɛ yɛn nkae titiriw. Bere a kwae a ɛyɛ den atwa ho ahyia no yehuu abɔnten bi a nnomaa ahorow nyinaa de ahopere di akɔneaba na wɔreto dwom. Ade titiriw a ɛkɔɔ so ne Kiwifo frɛ a yɛfrɛɛ yɛn wɔ kwan so rekɔ ɔmanfo tiafi sɛ yɛnkɔhohoro yɛn sẽ wɔ hɔ. Aboa no tee nka sɛ ɔwɔ mita kakraa bi pɛ - na ne frɛ no ano yɛ den na ahoɔden wom yiye!

Nanso ɛnyɛ eyi nkutoo ne nea yehyiaa kiwi.

Bere a yɛtraa Whangarei no yɛ ne Native Bird Recovery Centre dii nkitaho. Eyi yɛ beae a wofi wɔn pɛ mu yɛ ma wuram nnomaa a wɔapirapira na ɛyɛ soronko wɔ New Zealand. Wɔde sii hɔ wɔ 1992 mu, na adwumayɛfo a wɔatwa wɔn a wɔboa Robyn ne Robert Webb ho ahyia no ahwɛ nnomaa ahorow nyinaa fi saa bere no.
Bere a wɔde nkitahodi sii hɔ no, yɛyɛɛ nhyehyɛe sɛ yɛbɛkɔ September 17th. Mmoa hokwan ho ɔbenfo Robert a n’ani gye ne ho kɛse no ankasa na ogyee yɛn. Ɔsomaa yɛn kɔɔ mmeae a wɔabɔ ho ban a obiara tumi kɔ hɔ no efisɛ nsrahwɛfo baanu foforo bɛka wɔn ho. Bere a woduu hɔ no, Rob kaa adwene no, mfiase nna a na emu yɛ den ne sɛnea awiei koraa no wotumi de kronkronbea no sii hɔ no ho asɛm kyerɛɛ yɛn. Saa bere yi mu no yɛkɔɔ nea odi kan a ɔtraa beae kɛse no nkyɛn: ɔkraman ketewaa bi a ofi berebuw a ɛkorɔn mu ahwe ase sɛ akokɔ. Saa bere yi nyinaa wɔama no nufu asan akodu baabi a ɛrenkyɛ na wɔagyae no akɔ wuram. Efisɛ ɛno ne adwumayɛbea no botae! Wɔhwɛ nnomaa no na wɔyɛ wɔn yare bere tenten a ɛho hia koraa nkutoo, kosi sɛ wobetumi ahwɛ wɔn ho bio. Nanso "Tui" a ɛbɛn no no daa no adi sɛ ɛnyɛ bere nyinaa na nea wɔayi no adi no di nkonim. Ɛwom sɛ na wanyin koraa na ɔwɔ akwahosan pa de, nanso bere nyinaa na ɔhwehwɛ sɛ ɔne Rob ne ne kuw no bedi nkitaho kɛse na bere nyinaa na ɔsan ba bere a wɔayi no afi afiase no. Enti, mprempren ɔyɛ ɔtefo nkwa nna nyinaa na n’ahwɛfo betumi ayɛ no ahometew. ;)
Afei nsrahwɛ no mu ade titiriw bae. Yɛhyɛn beae bi a wɔmma nnipa a wonni tumi krataa kwan mma wɔnkɔ mu.

Wɔtaa de kiwi mma ma kronkronbea hɔ. Wɔn mu biako atra ha mfe 14 ni. Ne din de Sparky! Bere a kiwi dii asram abien no, ɔhweree ne nan nifa wɔ mmoa afiri bi mu. Efi saa bere no watena Whangarei - na sanba a wode obi bɛsan aba no nyɛ ɔkwan a wobetumi afa so da. Enti Sparky faa adwuma titiriw bi: Robert ne no tu kwan kɔ New Zealand nyinaa kɔyɛ adwuma a wɔde siw yare ano wɔ sukuu ne mmofra sukuu ahorow mu. Efisɛ afieboa a wɔn ho ayɛ hare te sɛ akraman yɛ asiane kɛse ma kiwis!

Nanso Rob ne ne kuw no nso ma nsrahwɛfo bɛn kiwi titiriw a ɛwɔ beae hɔ no. Yɛne Germanfo awarefo afoforo a wɔde wɔn akyi no tenaa wuram a ɛbɛn hɔ no so de ahoyeraw twɛn. Saa bere yi nyinaa, Rob foro kɔɔ Sparky adwumayɛbea hɔ. Anigye a na ɛwɔ yɛn mu no kɔɔ soro! Bere tiaa bi akyi no na ɔwɔ Sparky wɔ ne nsa so na ɔkɔɔ yɛn nkyɛn. Ɔde nkakrankakra paa na ɔde odwo kyerɛɛ yɛn kiwi no. Wɔmaa yɛn kwan mpo sɛ yɛmfa yɛn ho nhyɛ no! Ná ne ntakra te sɛ nea ɛyɛ nwura kakra na srade wom kɛse. Ɛnyɛ nwonwa sɛ ɛsɛ sɛ egyina New Zealand osutɔ bere ano. Nanso, ntakra bi a ɛyɛ fɛ na ɛyɛ fĩ kɛse wɔ ase, na ɛma nnomaa a wontumi ntu no ho yɛ hyew bere nyinaa.
Afei ɔde no too wuram. Na ɛhɔ na na ɔwɔ - a wadi mfeɛ 14, North Island Brown Kiwi a ɔwɔ nan baako a wɔfrɛ no Sparky. Mfiase no na ɛte sɛ nea n’adwene atu afra kakra na na onnim nea ɛrekɔ so ankasa. Nea ɛbɛyɛ na yɛne no afa nnamfo no, yɛkɔɔ hɔ kɔhwehwɛɛ asase mu nwansena na yɛkurakuraa mu petee wɔ n’ano anim. Sparky kae wɔ ne tirim sɛ: "Yummyy!" ;)
Bere kɔɔ so no, abofra ketewa no nwow na n’ankasa kɔhwehwɛɛ aduan. Ɔde ne ano tenten no bɔɔ fam sɛ ɔretie asase mu nwansena! Yiw ɛte saa, Kiwi bi te eyi. Wɔbɔ nnyigyei ahorow wɔ asase ase esiane wɔn kankyee nti. Bio nso, sɛ aduru no wɔ soro a, Kiwifo no ntumi nte anaasɛ wonhu.
Na ɛyɛ fɛ kɛkɛ sɛ wobɛhunu Sparky sɛ ɔreyɛ ne nneyɛeɛ te sɛ aduane a ɔrehwehwɛ. Mpɛn pii no ɔpam mframa faa ne hwene mu - na ɛte sɛ abɛn a ɛyɛ brɛoo. (Kiwi nkutoo ne nnomaa a wɔwɔ hwene ntokuru wɔ wɔn ano ano!)
Sparky da nkyɛn a, ɛyɛ Rob a ɔwɔ adamfofa su no nso na ɔmaa nsrahwɛ no yɛɛ soronko maa yɛn. Ná wubetumi ate n’anigye a ɔwɔ wɔ adwuma no ho no nka. Ɔde ne nimdeɛ a ɔwɔ wɔ kiwi ho no ma nkurɔfo no wɔ ɔkwan a ntease wom so. Ná yɛanya New Zealand ɔman aboa no ho nimdeɛ pii dedaw wɔ asram kakraa a atwam no mu, nanso nokwarem no, ne de no boroo yɛn de no so koraa! Saa na yɛsuaa sɛ kiwis tumi tra ase ankasa kɔsi mfeɛ aduonum - wow!
Nea ɛbɛyɛ na Robert rensi Sparky a sɛ́ aboa a ɔte anadwo no, na wasua awia hann no soa no bio no, ɔsan de no kɔɔ n’adwumayɛbea hɔ wɔ dɔnhwerew nkyem anan mu abiɛsa pa akyi. Nanso ansa na ɛno reba no, yedii Kiwi kumaa no apɛde akɛse no biako ho dwuma: twetwe n’aso! Esiane ne nkrabea nti, ontumi nyɛ eyi wɔ ne ho. Sɛ afoforo yɛ ma no a, n’ani gye kɛse. Ɔde anigye mumii n’ani na yesusuw sɛ ɔdaa ase kɛse! ;)
Na kiwi no asan aba ne dan mu na yɛnantew kɔɔ adwumayɛbea hɔ. Ɛha na Rob kyerɛɛ yɛn nkae mfonini dedaw bi. Na wobetumi ahu Sparky wɔ bebree so - wɔ sukuu adesua akyi no, New Zealand Wim Asraafo, wakɔsra no mpo wɔ television so. Sɛnea ɛbɛyɛ a obedu hɔ no, na ɔtaa ne Air New Zealand tu wimhyɛn - a wontua hwee koraa, esiane sɛnea wagye din no nti. ;) Nanso wɔtɔn mmoa afoforo te sɛ albatross anaa penguins wɔ ha afe biara. - adwuma a ɛyɛ nwonwa na ɛho hia a nnipa no reyɛ wɔ ha!
Ɛrekɔ awiei no, Robert de nsɛntitiriw foforo maa yɛn ho dwiriw yɛn. Eyi nti ɔyerae bere tiaa bi wɔ dan a edi hɔ no mu na onyaa kiwi ɛmo. Nkate a ɛyɛ nwonwa, ɛkame ayɛ sɛ ɛboro so sɛ wobɛkura mu wɔ w’ankasa wo nsam. Ne mu duru (bɛyɛ 500g) ne ne kɛse ho hia titiriw. Ɛkame ayɛ sɛ ɛmo no hyɛ ɔbea no mu nkyem abiɛsa mu abien ma. Enti ɛnyɛ nwonwa sɛ kiwi mmea no sõ kɛse sen wɔn abusuafo mmarima.
Awiabere no awiei no, asɛmti no dan kɔɔ yɛn ankasa nhyiam a yɛne wuram nnomaa hyia no so. Yɛbɔɔ "Pukekos" ho amanneɛ, a na yɛtaa hu wɔ yɛn akwantu no mu na na yɛde anigyede ma bere nyinaa. Ɔsan de ahopere kɔɔ dan a edi hɔ no mu na saa bere yi de Pukeko akokɔ ketewa bi san bae. Sɛ ntakra a ɛyɛ fĩ a anomaa kumaa no da so ara hyɛ no da nkyɛn a, na ɔne mmoa a wɔanyinyin di nsɛ dedaw. Titiriw nan atenten a na ɛda adi kɛse dedaw no!

Yɛde ntoboa kɛse ne aseda a efi komam maa Robert dii nkra.
Wɔ yɛn fam no na ɛyɛ osuahu soronko, ɛka koma na ɛkanyan adwene. Hokwan a ɛne sɛ wubetumi ahu, ayɛ afieboa anaa mpo wama kiwi aduan awia hann no nyɛ nnipa pii de ampa! Yɛn ani gyee ho koraa na yɛbɛda so ara asusuw ho nna, asram ne mfe pii.
Anoyie (1)

Dominic
Richtig schön und interessant :)

New Zealand na ɛwɔ hɔ
Akwantuo ho amanneɛbɔ New Zealand na ɛwɔ hɔ
#whangarei#nativebirdrecoverycentre#kiwi#neuseeland