Guyyaa 5ffaa: Muuziyeemii Qabsaa'ota Geetoo fi Akko durii

Guyyaa bareedaa kana illee waan baay'ee hojjechuu qabna waan ta'eef gara buufata baaburaa deemuuf dafnee wal argine. Dafnee qodaa guddaa hummus fi daabboo tokko tokko bitanne, sababiin isaas ammallee ciree hin nyaanne. Daqiiqaa 10 miilaan deemuun bakka daabboo itti tolchan tokko yeroo darbinu, wantoota miʼaawaa fi miʼaawaa taʼan argachuuf dafnee utaalne. Buufata baaburaa geenyee sakatta'iinsa nageenyaa xiqqoo keessa darbuu qabna turre. Mi'aan sun screened waan ta'eef detector keessa darbuu qabna. Garuu duraanuu sana baranneerra, sababiin isaas Israa’el keessatti bakka hundatti gamoo ummataa (muuziyeemii, buufata xiyyaaraa, giddugala daldalaa fi kkf) keessatti akkas ta’a.

Dhumarratti daandii irra yeroo dhaabannu baayʼee dinqisiifanne. Sababni isaas, fuuldura keenya konkolaattonni doonii Doyiche Baan turan! Eeyyee sirriitti akkas! Baabura mana keessa jiruu sirriitti wal fakkaatu lafa guutummaatti adda ta'e keessatti arguun xiqqoo ajaa'iba ture. Yeroo yaabbannu gammachuudhaan ajaa'ibsiifanne, wanti hundi qulqulluu fi mijataa ture! Kuushoonni teessoo illee asitti mimmiidhagoodha. Kana caalaas: Baaburaan imaluun dhuguma asitti maallaqa guddaa hin baasu akkasumas teessuma lafaa ilaaluun gatii qaba.

Daqiiqaa 25 gaarii booda bishaan sanarra deemsi keenya xumurame. Baane aduu cimaa fi sagalee jalqaba irratti kaa'uu hin dandeenye kallattiin nagaa nu gaafate. Sagalee isaa dachaa 10 qofa akka saayirenii ambulaansii dhaga'ame. Sagaleen dafee hir'atee gareen keenya sun alarm misaa'elaa akka ta'e nutti hime. Akkasumas yeroo balaa tasaa namni hundi bilbila harkaa isaa irratti ergaa akka argatu fi akeekkachiifamuu akka argatu nuuf ibseera. Akka carraa ta'ee, alarmiin kun fiigicha yaali qofa ture, kunis miidiyaa Israa'el irratti kanaan dura labsamee ta'uu hin oolu, akkuma booda hubannu. Kunis ammas sadarkaan Israa’el hangam waldhabdee akka ta’e sirriitti nuuf ifa godhe.

Sana booda gara Muuziyeemii Loltoota Geetootti karaa deemne. Yeroo achi geenyu gareewwan mana barumsaa hedduun gara keenya dhufan. Muuziyeemii beekamaa ta'e fakkaata. Deeskii odeeffannoo irratti galmaa'uun jalqaba gara kutaa gamoo sanaa kan biraa - muuziyeemii daa'immanii deemne. Qajeelchi sagalee nuuf kennamee muuziyeemicha daawwachuu jalqabne.

Muuziyeemii Daa'immanii ija daa'ima tokkootiin waa'ee Sooshaalizimii Biyyaalessaa fi keessumaa farra Yihudootaa ilaala. Jalqaba irratti galmee daayaarii hedduu daa’imman Sooshaalizimii Biyyaalessaa mudateen muuziqaaf kaa’aman dhageenye. Agarsiisni kun gumaacha fiilmii daa’imman lubbuun hafan irraa argamee fi seenaa miliquu, dhokachuu fi sodaa isaanii himan waliin kan dhiyaate ture.

Jechoota muraasa dabalataa waa'ee caasaa muuziyeemii daa'immanii: agarsiisni kun lafa jalaa irraa eegalee gara gadiitti itti fufa. Naannoo tokkotti dallaan manneen sanaa hamma foddaatti diriiree jira. Wanti hundi walitti dhihoo dha, asitti baduun ni danda'ama jechuun ni danda'ama. Naannoo biraa daandii baaburaa irra deemtutti, dukkanaa'aa fi karaan isaa ifa miti. Dhuma daandii baaburaa irratti akka tasaa mana dhugaatiitiin marfamtee of argatta, kunis dhuma jireenya namoota hedduu kaampii hidhaa Sooshaalistoonni Biyyaalessaa ijaaran keessatti akka xumuramu agarsiisa.

Muuziyeemii daa'immanii booda gara gamoo guddichaatti deebi'a. Yeroo ammaa kana agarsiisni imala Adolf Eichmann irratti gaggeeffamu akka jiru nutti himameera. Agarsiisa xiqqaa koorsii guutuun Sooshaalizimii Biyyaalessaa gabaabinaan irra deebi’amee dhiyaateen jalqabne. Asitti xiyyeeffannaan maatii Firaank irratti yoo ta'u, hanga isaan gantanii gara mooraa hidhaa Bergen-Belsen ari'amaniitti maatii Amsterdam keessa jiran waliin kaazinaa duuba dhokatanii turan. Abbaa maatii qofatu lubbuun hafee guyyaa intala isaa maxxanseera.

Sadarkaa tokko ol baane agarsiisa Warsaw Ghetto Resistance keessatti of arganne. Asirratti namoonni fi gareewwan adda addaa sirna Nashinaal Sooshaalistii irratti qabsaa’anii fi akkasitti lubbuu isaanii balaaf saaxilan dhiyaataniiru. Muuziyeemichi guutuun diddaa Naazii irratti xiyyeeffate arguun baayyee nama hawwata. Asirrattis waan haaraa hedduu barachuu danda'eera.

Xumura irratti agarsiisni addaa waa’ee Adoolf Eichmann irratti qophaa’e nu eegaa ture. Kutaa kana osoo hin ga’iin dura agarsiisni yaada sanyii fi yaalii yaalaa Naazii irratti xiyyeeffate jira. Yeroo bira darbitu, lafee dugdaa kee keessaa raafamuun fiiga.

Agarsiisni Adolf Eichmann kutaa xiqqaa tokko keessa jira. "Adeemsi Eichmann" irra caalaa asitti dhiyaateera. Eichmann itti gaafatamaa Kutaa Eichmann ykn Kutaa Yihudootaa ture. Yihudoota ari’uu fi biyyaa ari’uu ni qindeesse. Akkasumas "Furmaata Xumuraa Gaaffii Yihudootaa" ilaaleera. Adoolf Eichmann du'a Yihudoota miliyoonaan lakkaa'amaniif itti gaafatamummaa qaba.

Eichmann waraana kana irraa hafee gara Arjentiinaa baqate. Bara 1960tti ergamtoota Israa'eliin butamee Israa'el keessatti akka dhiyaatuuf ture. Ibsi Adolf Eichmann kenne keessaa kutaaleen gurguddoon agarsiisa kana keessatti agarsiifamaniiru. Akka yaada isaatti ajaja qofa hordofaa waan tureef gocha isaaf itti gaafatamummaa hin fudhanne. Sun na aarsa. Real dhuguma aarii guddaa qaba.

Gama biraatiin immoo Yihudoota lubbuun hafan irraa dhugaa ba’umsa dhaggeeffachuu dandeenya. Seenaa isaanii, waan isaan mudatee fi argan ni himu. Kutaa sana gidduutti pirojekshiniin fuula hedduu qabu jira. Duubaan waraabbiiwwan sagalee namoota mana murtii keessatti argamanii jiru. Yaadni naanna'aa jira, namni achi taa'ee akkas nama hin mul'anne fakkaatu kun akkamitti gidiraa guddaa namootaaf fide? Balaa hangas hin fakkaatu mitiiree? Gaaffiiwwan hedduun ka’u, isaan keessaa muraasni deebii argatan. Akkasumas tarii hunda caalaa guddaa: Maaliif?

Mataa guutuu qabannee muuziyeemii keessaa baana. Aduun siif gaarii waan taateef qorra qaama kee keessaa ari'a. Bakka sana keessaa baanee otobusii fudhannee gara Akkotti deemna. Magaalaa durii Akko keessa naanna'aa, gabaa ilaalla, dallaa magaalaa durii galaana irra gara Haayifaatti mul'atu ajaa'ibsiifannee saree karaa irraa badan waliin waan tokko nyaanna. Sana booda otobusii fudhannee gara Haayifaatti deebi'a.

Haayifaa geenyee haala tasgabbaa'aa keessa taa'ee guyyaan akka xumuramu goona. Taajjabbii gaariin immoo nu eega! Dubartoota muraasa tapha kubbaa miilaa kana irratti wal barre keessaa tokko, isheen naannoo Haayifaatti jiraattu, galgala sana nu waliin dhufti. Muuxannoo keenya gabaasna, waa'ee waan gosa hundaa yaada wal jijjiirra, galgala super nice dhaabbata hunda caalu keessatti dabarsina.