Nicaragua: Granada markanwa jikjjatasi

Granada markan jan ukax uka chiqar sarañ thakinx uka sarnaqäwix mä jach’a mayjt’äwiruw puri.

León markat mä viernes uru Managua markar irpañatak mä autobús de lanzadera reservapjjayäta. Kris, León markan albergue ukan irpiripax Masaya suyunx machaq unxtasiwinakaw utji sasaw uñacht’ayapxitu, ukat ukatw autobus ukax uka suyurux pasañapa. Laqañchaw ukax k’ariwa. Autobusax Masaya markan chiqaw saräna ukat mä akatjamat chika taypin acción ukankapxta. Naya pachpajj janiw uk sum amuyirïkti, kunattejj auton sarkasajj jankʼakiw ikirïta. Janiw ukhamäkiti George. Jörg jilatajj wali chuym ustʼayataw kunatsa aka cheqan autot sarapjjta uk auto apnaqerimp parltʼäna ukhajj sartayäta. Kunatix mä autocaravana sayt’at ukanw mä jach’a unxtasirinak taypin chiqak sarapxta, jupanakax qalanak jaquntasipkäna. Kunawsatix autobus ukax pasawayki ukhax callin ch’axwawix mä juk’a pachaw sayt’awayi ukatx unxtirinakax janïr qalamp jaquntañax sarantaskakiwa (caballeronakan unxtasiwinakapax kuntix sapki ukawa). Ukampis janiw kusiskañäkänti. Ukat kunjamsa adoquines sat qalanakajj callenakat allsutäna ukat perqanakar uñtasit callenakan barricadas ukham tantachtʼasipjjäna uk uñjapjjaraktwa.

Niya chika uruw Granada markar puripxta, niya 2 horanak qhipt’ataw puripxta. Marka taypinwa albergue ukankapjjta, Parque Central sat cheqan jakʼapanwa. Tardejja, taqe kunas wali normaläjjänwa. Niyakejjay nayrïr arumajj jan sum ikipkchiyätjja, ukatwa wali qaritäpjjta, ukatwa markan uñjäwinakap mä jukʼa yatjjatañatakejj mä carrot jan sinti llakisis sarañ amtapjjta.

Arumanakax hotel nayraqatan callenwa jachʼa petardonakamp qalltäna. Jichhakiw Ortega irpirin irnaqawipat jaqunukutapatx unxtasiwinakax, unxtasiwinakax samarañaw utjawayi. Ukampis jichhajj Nicaragua markan yaqhep cheqanakanjja, wasitatwa chuymajj jukʼamp juntʼuchasjjäna, nayrat sipansa jukʼamp chʼamanïjjänwa. Ukat juk’amp jan walt’ayat suyunakat maynïrix Granada taqi chiqanakanïnwa. Arumpachaw callinakanx jach’a phallawinakas arnaqasiwinakas utjawayi ukatx jichhat uksarux sapa arumaw ukhamaw utjani.
Qhipür alwax kunatix markanx luraskäna ukx edición en línea de periodico nicaragüense “La Prensa” ukan arktapxta. Amuyatajja, aruman chʼajjwañanakajj Masaya markan jukʼamp chʼamapunïnwa. Masaya markax nayratpachx revolución pachanx kunayman lurawinakan ch’amanchatawa. Uka urutakik Masaya markankir Mercado de Artesanias sat cheqar sarañ amtapjjayäta, ukajj wali llakiskañawa. Masaya volcán ukar sarañ munapxaraktwa, ukanx cráter uksanx autot sarañaw utji ukat jayp’urux lava uñch’ukiñas utjarakiwa. Ukampis jichha pachan jan walt’awinakapatxa, mä jach’a chuymampiw amtapxta, jichha pachatakix jan ukampiw lurañ amtapxta, ukatx jan walt’awix askichañapkamaw suyt’apxta.
Ukatwa Granada markan uka uru pasapjjta ukat mä jukʼa uka markar yatjjatapjjta. Yaqhanak taypinx «Antigua Estacion del Ferrocarril» uksaruw sarapxta, ukax Granada markan nayra tren ukan utt’ayatawa. Ukajj janipuniw walïkänti. Mä suma parque ukaw utji, ukax mä jach’a anatañ utaw estación nayraqatanx utji, ukampis mä qawqha nayra ferrocarril carronakakiw uka complejo ukanx uñacht’ayata. Ukhamarus nayrir estación ukan edificiopax anqankir peluquería ukar tukuyatäkaspas ukhamaw amuyasi, kunayman warminakaw sillunak plegables ukan qunt’asipxäna ukat yaqha warminakaruw ñik’utap lurañapatak jaytapxäna. Ukat chukinak khuchhuñatakis mä listajj utjarakïnwa.
Jayp’urux periodicot yatipxta, amtäwijax wali askiwa. Masaya markan jan waltʼäwinakajj sábado urunjja janiw samarañapäkänti. Ukhamarus Mercado de Artesanias ukan utapan nina naktäwiw utjawayi ukat qhathux jist’antatänwa. Periódico ukax qhathu jak’ankirinakax yatiyapxiwa, muspharkañawa, kunawsatix nina naktäwix utjkän ukhax policía ukat fuerzas especiales ukanakakiw uka qhathur mantapxäna ukat jak’ankxapxäna.
Urun samarañampi ukhamarak Granada markan turístico ukan suma, niya mä juk’a kusisiñamp yant’ataw uñjasipxta, mä bar ukan juk’amp mä qawqha umañanak umañataki. Niya 9 jaypʼu horasaruw albergue ukar kuttʼapjjayäta, uka alberguejj niya 5 minutonakakiw sarañapäna. Uk lurañatakix Parque Central uksa chiqancht’añaw wakisïna ukatx qalltanx janiw sinti lup’ipkti. Ukampis plazaru puripkta ukhajja, walja wayn tawaqonakaruw muyuntapjjta, yaqhepajj mascara uchasipkakïnwa. Maynïrejj mä qhawqha artilleríanak jaqontañatakejj utapan lurat mä jiskʼa mortero aptʼatäskäna. 2 jaqiw thakhin aruskipt’apxitu ukat sapxituw akanx jan walt’awiw utji, juk’amp askiwa jank’akiw laq’at mistuñasa. Ukat kunjamtï sapkäna ukhamarjamaw lurapjjta, jankʼakiw lurapjjta.
Jayp’urux albergue ukan dueñopax ukankarakïnwa, mä extra protección ukhama, kunjamtix jupax siskän ukhama. Jupampiw kuna jan waltʼäwis utji uka toqet parltʼapjjayäta, ukat parquen kunanakatï paskäna uka toqetsa yatiyapjjaraktwa. Jupax qhanancht’awayistuw amuyasi, jilpach lunthatasiñanaka, t’unjañanakax paramilitares tamanakaw gobierno sutipxar lurapxi, ukat plazan uñjapkta uka jaqinakax ukham tamanakäpxpachänwa, jupanakax arumax wakicht’ataw jikxatasipxäna. Ukatx gobiernox jaqinakar juchañchañ muni ukhamat mä emergencia nacional uñt’ayasiñapataki. Ukhamarakiw markachirinakax colerasipxi, policía ukat unidades especiales ukanakax gas lacrimógeno ukat armas de fuego ukanakamp unxtasirinakarux apnaqapxi, ukampirus jupanakax petardos ukat qalanak jaquntañakiw utji. Yaqha 45 marani chachax sábado arumx mä balampiw jiwata. Albergue ukan irpiripax pallapallanakax jank’akiw ukar mantapxani ukat jupanakpachaw p’iqinchirirux jaqunukupxani sasaw amuyapxi sasaw arsuwayi. Ukhamarakiw uka periodicox yatiyawayi, pallapallanakax janiw armas ukanakax unxtasirinakarux apt’asipxäti sasaw arsuwayapxi. Jupax mä Facebook ukan videonak uñacht’ayistu, ukax unxtasirinakan utt’ayatawa, ukhamat maynit maynikam yatiyañataki, kunatix kunayman chiqanakan utjki ukanak yatiyañataki. Ukat chiqans uka videonakax uñacht’ayiw kunjams policía ukanakax jan walt’awinak apnaqapxi suman protesta marchas ukanakaru. Periódico ukan mä qillqat liyt’apxta, ukanx mä nayra Guerra Civil ukan veterano ukaw arsu, jichhürun movimientox janiw sum wakicht’atäkiti sasaw saraki. Janiw mä delimitado tamax utjkaspati, janiw movimiento p’iqinchiris utjkaspati, janirakiw irpiris utjkaspati. Jiskt’awix akhamawa: ¿chiqapunit Facebook ukan pachanx ukax wali wakiskirïpacha?
Punto 10 a.m. pacharuw callinx wasitat ch’axwañax qalltawayi. Mä qawqha cuadranak albergue qhipäxanx qhathu utaw utjäna ukatx jaqinakarux callin t’ijtir ist’asirakïnwa, jupanakax qhathur arxatañatakiw arnaqasipxirïna.

Domingo urux wasitatw urux wali ch’amakt’äna. Mä jachʼa aruma qhepatjja, walja tiempow ukan ikipjjayäta. Tardex Las Isletas markar kayak ukamp sarañ amtapxta. Akax mä mini archipiélago ukhamawa, 365 jisk’a islas tropicales ukanakaw Lago Cocibolca uksan utji, uka qutanx Granada markax jikxatasi. Islanakax 10.000 maraw uñstawayi, kunawsatix vecino Volcán Mombacho ukax phallawayi, jichhürunakan uñjaski uka silueta qhuru ukham uñstayasa. Nayra pachax Granada markan pisin jakasir chiqanakankapxänwa ukatx jichhürunakanx yaqhip islanakax familianakan utapawa, jupanakax janiw chiqap uraqinïpkiti. Ukampirus juk’at juk’atw qamir dueñonakax jupanakarux ch’amanchapxi, sañäni, Penas familia, Flor de Caña ukan dueñonakapa, ukat expatriados ukanaka.
Parque Central uksan quta tuqir sarapkta ukhax kunayman minibuses ukanakaw uñjasirïna, ukaruw walja equipaje ukat turistas ukanakax phuqhantat uñjasipxäna. Ratanakax chhaqhir barcot sarxapxi, ukax qhanänwa. Turistanakax axsarañaruw puripxäna. Ukampisa, mä jukʼa suytʼañwa amtapjjayäta, kunayman amuyunak layku. Nayraqatxa, janiw kunas jiwasatak pasañap axsarapkayätti, jaqinakan colerasiñapax gobiernoruw uñt’ayasïna janiw jiwasarukiw uñt’ayaskänti. Janipuniw atacapxirïkti ni jan wali uñjapxirïkti, jan ukasti, kawkhantï jan utjañapäki ukankapkayäta ukhas yatiyapxirïtwa ukat khitapxirïtu. Payïrix, urux amukiw ukat jan kuna jan walt’äwinïnwa ukatx janiw jayp’unakax kunjamakitix ukhamakiw wal warkt’asipxta. Kimsïri, jutïr semanatakiw español aru parlir mä curso reservapjjayäta, ukat janiw cancelañ munapkayätti. Ukat pusiri, akax juk’amp jan waliw uka jaqinakarux purispa: turistanakax t’ijtxapxi, qullqi jikxatañax wali askiwa wañt’i. Ukhamajj ¡qutaruw sarjjapjjta!
3 horaw kayak alquilasipxta ukat islanakaruw jan kuna llakimpiw crucero sarapxta. Ukhamarakiw mä jisk’a fortaleza española ukax mä islote ukanx utji, Castillo San Pablo, ukanx mä sayt’äw lurapxta.
Ukatx quta paseo thakhinjam sarapxta ukatx Centro Turistico uksanw sarapxta, kawkhantix jan walt’awinakax utjkän uka chiqanx marka taypiruw kutt’apxta.
Niyakejjay parkin pächasir jaqenakamp jan mayamp jikisiñ munapkchiyätjja, jichhür alwajj albergue ukar kuttʼapjjayäta. Parque Central uksanx mä jach’a tama policía armado ukanakamp jikisipxta, pächasir kastanak lantix. ¿Ukajj policianakat istʼasajj jukʼamp jan kuna jan waltʼäwin uñjasiñamäkiti? Jiwasax uñjañäni....

Lunes arumajj janis samarañäkchïnjja, ukat wasitatwa petardonakan thuqtʼasitapa ukat Diosajj yati, arum paqar jachʼat arnaqasiñamp istʼapjjayäta, ukampis lunes alwajj español escuelaruw cursojar sarapjjta. Yatichäwix maynit maynikamaw utjäna, ukax sañ muniw sapa mayniruw mä yatichiri privado ukar churapxitu, ukax wali sumarakïnwa, kunatix sapa mayniw nivel ukarjam askinak jikxatapxaspäna. Yatichäwix 4 horanakänwa. Gramática tuqit wasitat arsuñx mä phuqhat carga katuqta, Jörg jupax liyiñ amuyt’añ yatiqawayi ukat yatichiripampiw política tuqit wali ch’amampiw aruskipt’awayi. Kastilla aru yatichirinakajasti samarapxarakituwa, janiwa llakisiñasäkiti, janiwa kuna jan walt’awinakansa jikxatasipkti.

Clase tukuyatatxa, milla turística uksan mä restaurante thaqhapxta, kuns manq’añataki. Ukampis uka tiemponjja, uka fotojj wali mayjtʼatäjjänwa. Thakinx janiw oficinas de turismo ukan agentenakapax jak’achasipxirïkti, ukax jilpachax kunatix juk’amp turismo ukanakax juk’amp lurasiñapänwa. Jichhax alay tuqinkir thakhinakax taqpachaw jist’antatäxäna, janiw Masaya, volcán jan ukax yaqha uñjañ chiqanakar puriñax utjxänti. Transporte público ukax saytʼayatäxänwa, ukat janiw alay tuqir sarir autobusanakax utjxänti. León, Masaya, Managua jan ukax aeropuerto ukar puriñax janiw utjxänti. Callenkir jiskʼa manqʼañanak aljir tiendajj lunthatasiñ ajjsarasaw qʼomachasïna. Manq’añ utanakax jist’antatawa. Ukat taqi chiqanw marka taypinx pachpa jamuq uñacht’ayasiwayi. Yaqhepajj mä jukʼa normaljam sarnaqañatakejj wal chʼamachasisipkchïnjja, yaqhepajj jan walinakatak wakichtʼasipkäna. Ventananaka ukat punkunakax lawa tablanakampi jan ukax hierro ondulado ukamp clavat jist’antatänwa, taladronakan ist’asitapax taqi chiqanw ist’asirïna, jaqinakax taqi chiqanw yänakap jark’aqañatak irnaqapxäna. Yaqhep callenakajj wali chʼusakïskänwa, tardejj wali alwatäkchïnsa, wali muspharkañänwa. Kunawsatix Honduras ukat Costa Rica markar sarir jach’a líneas internacionales de autobuses ukanakax jan sarantatap ist’apxarakta ukhax jan juk’amp arsusaw amtapxta: jank’akiw aka chiqat mistuñaja. Jichha pachanx janis kuna jan walt’awis utjkistu ukatakix janiw axsarktanti. Ukakipkarakiw axsarapxirïta, mä akatjamat akan ch’amakt’apxirïta, sur tuqinkir thakinakax jark’antatäkchisa. Sur tuqinx wali ch’amaw jikxatasïna, thakhinakax jist’aratänwa. ¿Qhawqha tiempos jukʼampi? ¿Kunapachas tʼijtjjañatakejj wakisïna? Mä semananx mä vuelo reservado ukaw San José markat Costa Rica markat Ecuador markar sarapxta ukax chiqpachans janiw jaytañjamäkänti. ¿Akatjamat jan pasañax utjkaspäna ukhaxa, ¿kunas pasaspa? ¿Qhawqha tiempos pasañapäna?
Kunayman agencias turísticas ukanakaruw jiskt’apxta ukat taqiniw iwxt’apxitu: wali ch’amanïkasax sarapxam. Janiw khitis yatkiti kunas akan pasani. ¿Qhawqha ch’amas mä guia turístico ukatakix aljirinakapar markapat sarxapxañapatak iwxt’añaxa? Iglesian mä ultimátum ukarjamaxa, uka ch’axwawinx mä mediador ukhamaw irnaqañ munäna, ukatw lunes urux gobiernomp markachirinakamp aruskipt’añax wakicht’ata. Jichhax uka aruskipäwinakax miércoles ururuw apayatäxi, ukatx ultimátum ukax janiw phuqhaskänti, uk yatipxta. Ukhamatwa uka chʼaxwäwix nayratpach tukusxani sasin suytʼäwix chhaqtawayxäna.
Mä jach’a chuymampiw mä oficina turística ukan mä transporte privado ukar reservapxta, ukax qhipür alwax 07:00 pacharuw hotel ukan katuqapxirïtu, ukatx Costa Rica markan fronteraparuw puriyapxirïtu. Jichhax jank’akiw aka chiqat mistuñ munapxta ukhamat mä juk’s qhipharkir semanat kuns lurañ munapxta, jan Nicaragua markanx ukhamax Costa Rica markanx mä juk’a lurañasataki.

Kunawsatix Parque Central uksanx albergue ukar kutt’apkta ukhax walja limosna mayirinakaw utjäna, amuyataxax wali pisin jakasirinaka ukat pächasir jaqinakaw warkt’asipxi. Taqi chiqanwa jisk’a tama qunt’asipxäna, taqiniw jach’a ch’usat mochilanak apt’asipxäna. ¿Kunas akan pasaski?
Albergue ukanx wasitatw dueñon familiapamp aruskipt’apxta ukatx jupanakax sapxituwa, qhipa arumax yaqhip callinakanx jach’a lunthatasiñaw utjawayi. Ukatwa taqenis punkunakaparu ukat ventananakaparus barricadas uchapjjaraki. Yaqha tuqinakatxa, jach’a jach’a thakhix jan walt’ayataw uñjasiwayi, ukax chiqapuniw Parque Central uksar puri. ¡Ukhamajj kawkhantï uka arumajj policianakan grupopar uñjapkayäta uka cheqaruw cheqapuni! Wali qhanawa, sasaw familiax sapxi, taqi chiqanw yatiyapxi ukat chiqanchapxi, policía ukanakax ukankapxänwa ukat jasakiw yaqha tuqir uñch’ukipxäna kunapachatix callin tiendanaka ukat negocios ukanakax lunthatatäpxäna.
Jupanakarux mä qawqha fotonak uñacht’ayapxta, ukax mä qawqha minutos nayraw parque ukan pächasir jaqinakat apsusipxta. Jank’akiw mulljasipxäna ukat sapxiwa, Ladrones (lunthatanaka) ukanakaw ukan tantachasipxi, ukax janiw normaläkiti. Jichha arumax jallu puriniñap suyt’apxi, sasaw sapxi. Jallu purintaspa ukhaxa, inas lunthatanakax jan chʼaxwapkchïnti. Ukat chiqpachansa, mä jukʼa tiempotxa, cubonakjamaw warantañ qalltäna. Arumpachaw jallux purïna ukat uka arumax amukiw qhiparäna.

Mä anqäx jaqirjamaxa, chiqpachans aka ch’axwawit mistuñax jan iyawsañjam ch’amawa. Qalltanx derecha ukat izquierda partidos ukanakan ch’axwawiw sasaw amuyapxta. Ukampis janiw ukhamäkiti. Mä ch’axwawiwa p’iqinchiritaki jan ukax contra p’iqinchiritaki.Ch’axwañ partidos ukanakax taqiniw sandinistas ukanakawa, i.e. movimiento izquierdista ukar yanapt’irinakawa, ukax 1978 maran revolución ukar sartayawayiwa. Jichhürunakanx jiskt’awix janiw ch’iqa jan ukax ch’iqa ukhamäxiti, jan ukasti Daniel Ortega tuqit jan ukax jan chiqaparukiw sasaw amuyasi. Kunjamtix nayraqat qhanañchawayktanxa, Daniel Ortega pachpaw kuntix nayrax revolucionario ukham ch’axwawaykäna ukaruw tukuwayxi: mä dictador autoritario ukhamawa, jupax taqi kunan ch’amap markan qhiparañ muni.
Ukampis mä kutix uka tuqit amuytʼasxäta ukhaxa, janiw kunas faciläxiti. Jichhax lurawix kunayman chikancht’asirinakar uñt’ayañawa. Ukanx sandinistas ukanakax p’iqinchirirux uñisipxiwa, chiqpach unxtasirinakawa. Ukatxa utjarakiwa sandinistas jupanakaxa wali sayt’atawa Jilïri Irpiri qhipäxanxa, jiwasana albergue jefesaxa Danielistas sarakiwa. Inas nayra pachatpach revolución ukar uñisirinakax yaqhip derecha ukat qhipharux utjkchispa, janiw kuna lurawinaks lurapki ukx amuyapkiti. Mä jach’a jaqinakax inas jan kuns sayt’apkchiti, jan ukasti anqan qhiparapxi ukat yänakap jark’aqañatakiw ch’amachasipxi. Ukatx yaqhip paramilitares tamanakaw utjaraki, jupanakax juk’amp jan ukax juk’amp jamasatw gobiernox callinakan terrorismo yapuchañatak mayipxi. Ukhamarakiw mä qawqha pisin jakasir jan wali jaqinakax uka pachat askinak apsusipxi ukat jupanakpachatakix kuns lunthatasiñ yant’apxi. Ukatx policía ukaw utjaraki, janiw khitis kawkir ladopankapkis ukx sum yatkaspa ukhamäkiti. Ukhamarakiw unidades especiales ukanakax utji, jupanakan lurawipax “mediar” sartasiwinak, unxtasiwinaka ukat ukham uñtasitanaka. Ukhamaraki iglesia ukaxa utjarakiwa, ukaxa mä mediador ukhamaraki mediador ukhamawa partidos ukanaka taypina. Ukat tukuyañatakix pallapallanakaw, jupanakax janiw jichhakamax ch’axwapkiti. Ukat ¿kunjamatsa maynix taqi uka kunayman kastanak maynit maynikam yaqhachañapa? Ukjja janiw khitis jumar qhanañchksnati. Janiw khiti khuchhis aka chiqan uñjkiti.
Uka jan waltʼäwix jan walikïkchisa, chiqapuniw sañama, uka sarnaqäwinakat jakʼat uñjañax wali muspharkañawa. Mä seguro posición ukan uñjata, chiqpachansa.
Naya pachpatakix mä wakiskir yatichäwiw aka taqpach tuqit yatiqawayta: kunjams mä anqäx jaqitakix mä amuyt’äw lurañax ch’ama, jan ukax jan ch’amäkaspas ukhama. Occidental uraqpachan jach’a ch’amanchirinakax juk’ampirus taqi chiqanw chikañchasipxi, ukat jaya ch’axwawinakan maynirus jan ukax maynirus yanapt’apxi, ukax janiw jupanakarux jan walt’aykiti, janirakiw kuns lurapkiti. ¿Kuna derechompis jisktʼasta, ukat kunatsa?
Nayax aka markankäyätwa, mä ch’amaka jaljanakapan testigo ukhamätwa ukat kunayman partidos ukanakaruw uñjta aka ch’axwawin chikañchasirinakaru ukat janiw mä jisk’a ch’amas utjkituti ni distinguir ukhamarak delimitar precisamente, janirakiw análisis de motivos ukat asociado historia ukatxa nayraru sartawinaka ukhamaraki taripañataki. ¿Kawkïr fiestas aka chiqan utji? ¿Uñt’at revolucionario ukar yanapirinakati revolución ukan ganancianakapar ch’amanchasipki ukat qullqi tuqit jach’a ch’amanchawix nayrjax sarantañapatak munapxi, kuna qullqis munaschi? Jan ukax jubiladunakax pensiones ukanakat apt’asipxi? Jan ukax yatiqirinakax mayjt’awinak ukhamarak machaq lurawinak markan munapxi, corrupción, represión ukat censura ukanak tukjañ mayipxi? Jan ukax pachpa revolucionario ukax taqi ch’amampiw presidenciap jan chhaqhañapatak ch’amanchaski, wakischi ukhax ch’amampiw ch’amanchaski? Khitis nayajj uk taripañataki.

Nicaragua markat sarxañax wali ch’amapunïnwa ukat qhipürux apthapipxitu ukhax wali llakitaw jikxatasipxta. Nayatakix aka markax lista de deseos centroamericanos ukanx wali jach’apunïnwa ukatx chiqpachans arxatastwa kunatix janiw pachax utjkitänti taqi kunatix uñjañ munktan uk uñjañataki.
Jichhax jan kunaniw qhiparapki uka jaqinakat jukʼamp sinttʼasta. Nayax kastilla aru yatichirijan arunakap amtastwa, jupax aru yatiqañ utan dueñopawa. Jupax guerra civil ukat qhiparux taqi ukanak lurañatakix wali jaya pachaw munasïna sasaw saraki. Nicaragua markax suman jakasir markawa sasin uraqpachar amuyt’ayañataki. Markaru turistas ukanaka apaniñataki, mä infraestructura turística uñstayañataki ukhamata markataki suma qamaña utjañapataki. Nicaragua markanx kunaymaninakx wali ch’amanchataw uñjasiwayi, pachanakax juk’amp sumaw jikxatasïna, ukatx niyaw Guatemala jan ukax México markar puripxani sasaw suyt’äwix utjäna. Ukat jichhax taqi kunas wasitat qalltañamawa.

Nicaragua markaru ukhamarak markachirinakarux suma suyt’awinaka, jutir pachatakix jan jaytjasirïpxañap munta. Taqi chuymaw suyt’askta, jupanakkamaw mä askichäw jikxatapxañapäna, aka ch’axwäwix mä askiruw puriyani, ukat juk’amp suma pachanakax jank’akiw purini. Aka markanx mä juk’a pachakiw ukampis wali ch’amampiw jikxatasipxta ukatx chiqpachans aka chiqar kutt’añax wali askiwa!